Sigurður Pálsson og Ævar Þór verðlaunaðir
Skáldið Sigurður Pálsson hlaut verðlaun Jónasar Hallgrímssonar árið 2016. Þá hlaut Ævar Þór Benediktsson sérstaka viðurkenningu fyrir lestrarátak Ævars vísindamann.
Illugi Gunnarsson, mennta- og menningarmálaráðherra, afhenti verðlaunin í Björtuloftum í Hörpu á degi íslenskrar tungu, miðvikudaginn 16. nóvember.
Í rökstuðningi ráðgjafanefndar um Sigurð Pálsson segir meðal annars: „Á löngum ferli hefur Sigurður fengist við tungumálið úr öllum áttum, af dirfsku og frumleika.”
Í viðtali við RÚV eftir afhendinguna sagði Sigurður m.a. að aðalatriðið sé að tungumálið sé notað á skapandi hátt. „Það er það sem skiptir öllu máli. Og þá er ég ekki bara að tala um að allir þurfi nauðsynlega að skrifa, það er ekki síður mikilvægt að menn lesi. Lestur er stórlega vanmetinn sem skapandi athöfn, en það er í lestri sem merkingin verður til.“
Og í ræðu hans við verðlaunafhendinguna sagði hann meðal annars:
„Á vettvangi tungumálsins eru alltaf í gangi hörð átök milli einsleitni og fjölbreytni. Allskyns þjóðfélagsöfl, hugmyndafræðileg, pólitísk, hernaðarleg, efnahagsleg, öll berjast þessi öfl fyrir sínu eigin sjónarhorni á merkingu orða og hugtaka, berjast fyrir sinni einsleitu merkingu. Ýkt mynd þessa kom fram í newspeak í skáldsögu Orwells, í raunveruleikanum í Þýskalandi nasismans, Sovétríkjunum. Þarna erum við sannarlega komin að samfélagslegu mikilvægu fjölbreytileika í notkun tungumála. Hin skáldlega vídd tungumálsins vinnur gegn einsleitninni. Hún eykur trúna á samræður og samtal sem frumforsendu lýðræðis.“
Verðlaunin
Image may be NSFW.
Clik here to view.
Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar eru veitt einstaklingum sem hafa með sérstökum hætti unnið íslenskri tungu gagn í ræðu eða riti, með skáldskap, fræðistörfum eða kennslu og stuðlað að eflingu hennar, framgangi eða miðlun til nýrrar kynslóðar. Ráðgjafarnefnd dags íslenskrar tungu gerir tillögu til mennta- og menningarmálaráðherra um verðlaunahafa og rökstyður val sitt. Í ráðgjafarnefnd um Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar sátu að þessu sinni Baldur Hafstað, prófessor emerítus sem var formaður nefndarinnar, Guðrún Ingólfsdóttir íslenskufræðingur og Dagur Hjartarson kennari og rithöfundur. Verðlaunahafi fær í verðlaun 700 þúsund krónur, Íslensku teiknibókina og skrautritað verðlaunaskjal.
Um tillögu sína að veita Ævari Þór Benediktssyni sérstaka viðurkenningu segir ráðgjafanefndin meðal annars: „Ævar Þór Benediktsson (Ævar vísindamaður) er landsþekktur fyrir hugsjónastarf í þágu barna og unglinga, t.d. vísindaþætti í útvarpi og sjónvarpi og lestrarátak í skólum. Þannig er hvatning til skapandi hugsunar og bóklesturs áberandi þáttur í starfi Ævars Þórs.”
Rökstuðningur ráðgjafanefndar um Sigurð Pálsson:
Sigurður Pálsson er fæddur 30. júlí 1948 á Skinnastað. Hann lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum í Reykjavík og nam leikhúsfræði og bókmenntir í Sorbonne og lauk þaðan maîtrise-gráðu og D.E.A. (fyrri hluti doktorsgráðu). Sigurður kenndi við Leiklistarskóla Íslands 1975–1978 en hefur síðustu ár sinnt kennslu við ritlistardeild Háskóla Íslands.
Fyrsta ljóðabók Sigurðar, Ljóð vega salt, kom út árið 1975 en önnur bók hans, Ljóð vega gerð (1980), hefst á þessum orðum: „Skrepptu með mér í ferð / út á hringveg ljóðsins“. Nú 41 ári eftir að Sigurður lagði upp í það ferðalag er óhætt að fullyrða að fáir Íslendingar hafi farið jafnlangt og víða um ljóðvegina og Sigurður. Það sést vel á fjölbreyttum yrkisefnum skáldsins sem hefur velt fyrir sér höfundi Njálu og nóttinni sem „er til þess að gráta í“. Sigurður hefur boðið lesendum upp í ljóðlínudans en líka beðið þá um að fara með sér „inn í Reykjavíkur Apótek og biðja um venjulega herraklippingu. Leggja áherslu á að hún eigi bara að vera venjuleg ef bið verður á þjónustunni“ (Úr „Nokkrar verklegar æfingar í atburðaskáldskap“, Ljóð námu völd).
Á löngum ferli hefur Sigurður fengist við tungumálið úr öllum áttum, af dirfsku og frumleika. Fyrir fyrstu bókina í endurminningaþríleik sínum, Minnisbók (2007), hlaut hann Íslensku bókmenntaverðlaunin. Sigurður er einnig eitt vinsælasta leikskáld þjóðarinnar en hann hlaut Grímuverðlaunin fyrir handrit sitt að Utan gátta (2008). Þá hefur Sigurður alla tíð verið mikilvirkur þýðandi og eru þýðingar hans úr frönsku ómetanlegt innlegg í flóru íslenskra bókmennta. Hér má nefna ljóð eftir Paul Éluard og Jacques Prévert og nú síðast skáldsögu franska Nóbelsverðlaunahafans Patricks Modiano. Árið 2007 sæmdi Frakklandsforseti Sigurð riddarakrossi Frönsku Heiðursorðunnar (Chevalier de l’Ordre National du Mérite) fyrir framlag hans við kynningu á franskri menningu á Íslandi.
En það er sama hvort Sigurður Pálsson skrifar skáldsögur, leikrit eða gengur upp Bankastræti: Hann er alltaf ljóðskáld. Ljóðabækur hans eru nú orðnar 16 talsins og heitir sú nýjasta Ljóð muna rödd. Strax í þeim fyrstu orti skáldið um ljóðvegina. En ólíkt venjulegri vegagerð sem stefnir að því að fletja út og fara stystu leið taka vegirnir sem Sigurður hefur lagt um tungumálið óvænta stefnu. Í stað þess að líða hugsunarlaust gegnum landslagið staldra lesendur við og sjá það sem þeir sáu ekki áður:
Gluggi
einfalt orð
hvorki sannara né réttara
en öll hin orðin:
ljósapera … þorstadrykkur… kviksjá…
En það er hægt að horfa
út um þetta orð
horfa inn um það
Orðið gluggi leynir á sér
kennir okkur að horfa
út um orðin
inn um orðin
Horfa og drekka ljósið
eins og þorstadrykk
úr mjúkum perum
Kennir okkur á kviksjána
(„Gluggi“, Ljóðorkusvið)
Greinargerð ráðgjafanefndar um sérstaka viðurkenningu:
Ævar Þór Benediktsson (Ævar vísindamaður) er landsþekktur fyrir hugsjónastarf í þágu barna og unglinga, t.d. vísindaþætti í útvarpi og sjónvarpi og lestrarátak í skólum. Þannig er hvatning til skapandi hugsunar og bóklesturs áberandi þáttur í starfi Ævars Þórs.
Í anda vísindaþáttanna eru vísindabækur Ævars, t.d. Umhverfis Ísland í 30 tilraunum, þar sem lesendurnir sjálfir fá tilraunaverkefni í hendur.
Lestrarátak Ævars er mikilvæg hvatning til eflingar lesskilnings grunnskólanemenda. Þennan þátt í starfi hans má tengja útgefnum verkum hans sjálfs, t.d. bókunum Þín eigin þjóðsaga og Þín eigin goðsaga, þar sem farnar eru óhefðbundnar leiðir til að efla sköpunargleði barna og styrkja tilfinningu þeirra fyrir máli og stíl.
Það er samdóma álit nefndarinnar að Ævar Þór Benediktsson hafi unnið afar mikilvægt starf í þágu móðurmálsins og skapandi hugsunar meðal barna og unglinga.
Dagur íslenskrar tungu
Á vef dags íslenskrar tungu er vísað á ýmsa sérvefi um Jónas Hallgrímsson, þar er hugmyndabanki kennara og yfirlit um þá sem hlotið hafa hin árlegu Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar og viðurkenningar á degi íslenskrar tungu allt frá upphafi (1996).